Kutija sećanja

Otvaranje izložbe „Kutija sećanja” o životu jevrejske porodice Drelih iz Sombora održava se 2. novembra u 17 sati. Izložbu u organizaciji Jevrejske opštine Sombor otvara prof. dr Milan Ristović.

Pre šest godina u Ministarstvo kulture Republike Srbije stigao je dopis Državnog muzeja Aušvic–Birkenau iz Polјske sa jednim pitanjem — kako rešiti problem jugoslovenskog izložbenog prostora na prvom spratu Bloka 17, koji je zatvoren 2009. godine. Zvaničnici muzeja su se obratili Beogradu, kao sedištu Muzeja istorije Jugoslavije, pravnog naslednika Muzeja revolucije naroda i narodnosti Jugoslavije, koji je 1988. godine preuredio jugoslovensku izložbu u Osvjenćimu. Odgovor, međutim, nije mogao da donese Beograd, već svih šest država naslednica Jugoslavije.

U kontaktima zvaničnih predstavnika Bosne i Hercegovine, Makedonije, Slovenije, Srbije, Hrvatske i Crne Gore, odlučeno je da se prostor, koji je od 1963. do 2009. godine pripadao Jugoslaviji, preuredi u skladu sa savremenim političkim realnostima i uz poštovanje istorijskog konteksta.

Precizno definisana politika muzeja zahtevala je da u fokusu svih izložbenih narativa budu žrtve logora. U skladu sa njom, predstavnici nekadašnjih jugoslovenskih republika, sada šest nezavisnih država, jednoglasno su doneli odluku da realizuju zajedničku izložbu. Saglasili su se da u muzeju u kome su, pored stalne izložbene postavke, predstavljene i nacionalne izložbe (Roma, Poljske, Češke, Slovačke, Rusije, Francuske, Mađarske, Izraela, Belgije, Holandije, Austrije) realizuju prvu internacionalnu izložbu. Isprepletanost života i sudbina zatočenika, koji su u zloglasni koncentracioni i logor smrti odvedeni sa prostora Jugoslavije, ili kao Jugosloveni iz drugih delova Evrope, onemogućila je definisanje principa po kome bi žrtve bile podeljene u kontekstu današnjih političkih granica.

Pored nadležnih ministarstava, rad na pripremi nove izložbe su podržali i Uneskova kancelarija u Veneciji, Memorijal de la Šoa (Francuska), Topografija terora (Nemačka), Memorijalni muzej Holokausta (Sjedinjene Američke Države), kao i predstavnici Državnog muzeja Aušvic–Birkenau (Poljska) i Nacionalnog fonda za žrtve nacionalsocijalizma (Austrija) kao posmatrači.

Tako je započeo proces prikupljanja materijala, sređivanja dokumentacije i arhivske građe, sistematizovanja literature, beleženja svedočanstava preživelih i izrade preciznog popisa imena onih koji su u logor odvedeni sa prostora Jugoslavije u periodu 1941. do 1944. godine. Odlučeno je da se tragedija zatočenika logora ne izrazi kroz brojke, već da se žrtve personalizuju kroz sačuvanu dokumentaciju, predmete, fotografije i filmske snimke, te da se na taj način približe savremenim generacijama.

Prikupljanje materijala je predstavljalo zahtevan proces. Posle sedam decenija nije sačuvano mnogo toga što bi svedočilo o životu ljudi koji su ubijeni u gasnim komorama i čiji su posmrtni ostaci spaljivani u krematorijumima nacističkih logora širom Evrope.

Veliku pomoć tokom rada na pripremi materijala članovima Radne grupe Ministarstva kulture Republike Srbije za preuređenje Bloka 17 pružili su Savez jevrejskih opština Srbije i Jevrejski istorijski muzej. Zahvaljujući njihovoj podršci i angažovanosti, članovi Radne grupe uspeli su da kontaktiraju mali broj preživelih logoraša Aušvica, ali i veliki broj njihovih potomaka i prijatelja. Među njima i Đorđa Konfortija iz Montreala. On je istraživačima, između ostalog, sugerisao da uspostave kontakt sa Mihal Tulpan iz Tel Aviva, kćerkom Magde Drelih i Moše Musafije koji su preživeli užase Aušvica i u Izraelu izgradili svoj novi život nakon Drugog svetskog rata. Mihal Tulpan je sačuvala bogatu porodičnu zaostavštinu u kojoj se našao veliki broj fotografija, dokumenata, pa čak i nekoliko važnih predmeta koji su svedočili o životima ljudi koji su potpuno nedužni ubijani samo zbog svog porekla i pripadnosti jevrejskom narodu tokom Drugog svetskog rata. Upravo je materijal koji je ona ustupila postao jedan od osnova buduće izložbe u Državnom muzeju Aušvic–Birkenau.

Životi njenih roditelja Magde i Moše vezani su za Sombor. Najveći deo njihovih fotografija nastao je u Somboru pre, tokom i neposredno nakon završetka Drugog svetskog rata. Na njima su pored članova porodice zabeleženi i ovekovečeni i mnogi Somborci. Brojne grupne fotografije, kao i portreti izuzetne ekspresivnosti, dočaravaju davno prošla vremena, kojih se malo ko još uvek seća.

Stoga je i izložba „Kutija sećanja” koju priređuje Gradski muzej Sombor način da se kroz fotografije jedne obične, a u isto vreme i potpuno posebne somborske porodice progovori o XX veku na ovim prostorima i o Holokaustu. Da se ne zaboravi.

Izvor: Gradski muzej Sombor